W 82% powiatów brakuje rodzin zastępczych, a ich liczba ciągle spada.
Od 9 maja do 12 sierpnia 2016 r. NIK przeprowadził kontrolę w 24 powiatowych centrach pomocy rodzinie i miejskich ośrodkach pomocy społecznej. Badaniami objęto również 510 rodzin zastępczych spokrewnionych, niezawodowych i zawodowych oraz 1024 dzieci przebywających w rodzinach zastępczych zawodowych.
Jak dowodzi raport, liczba rodzinnych form pieczy zastępczej jest zbyt niska w stosunku do potrzeb. W 82 proc. powiatów objętych kontrolą NIK oraz tych, w których zasięgnięto informacji, wskazywano na niedobór rodzin zastępczych niezawodowych i zawodowych. Na przełomie lat 2013 - 2015 odnotowano ich spadek w połowie powiatów objętych kontrolą. Skutkuje to przenoszeniem dzieci do placówek na terenie innych powiatów oraz przekroczeniem maksymalnej liczby (trojga) dzieci w rodzinach zastępczych. Eksperci przewidują, że sytuacja w tym zakresie może pogorszyć się od 2019 r., gdy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych nie będzie można umieszczać dzieci do 10. roku życia.
Jednym ze źródeł problemów jest niedostateczne wsparcie dla rodzin zastępczych. Ograniczone wparcie finansowe, brak szybkiego dostępu do specjalistycznych placówek medycznych oraz stałej kurateli psychologów, pedagogów i terapeutów nie zachęca do bycia rodzicem zastępczym.
Przyczynę takiego stanu rzeczy upatruje się w ograniczonych możliwościach budżetów Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie. Raport NIK rozwiewa wszelkie wątpliwości w tej sprawie, wskazując, że w 2015 r. w powiatach objętych kontrolą średni roczny koszt utrzymania dziecka w placówce wynosił 43315 zł i był:
- ponad 2,3-krotnie wyższy niż w rodzinnym domu dziecka (18569 zł),
- niemal 2,5-krotnie wyższy niż w rodzinie zastępczej zawodowej (17664 zł),
- ponad 3,7-krotnie wyższy niż w rodzinie zastępczej niezawodowej (11628 zł),
- ponad pięciokrotnie wyższy niż w rodzinie spokrewnionej (8424 zł).
Raport zwraca również uwagę na fakt, że sądy, umieszczając dziecko w pieczy zastępczej, często ograniczają władzę rodzicielską, nie określając zakresu tego ograniczenia. W konsekwencji rodziny zastępcze, czy też placówki opiekuńczo-wychowawcze, mają problemy z kluczowymi dla dziecka decyzjami, np. dotyczącymi leczenia czy kształcenia.
Po wykonaniu czynności kontrolnych NIK zalecił, aby Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podjął działania legislacyjne zmierzające do nowelizacji ustawy o pieczy zastępczej m.in. poprzez:
- obligatoryjne wsparcie asystenta rodziny dla rodzin biologicznych dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej,
- objęcie opieką koordynatora wszystkich rodzin zastępczych,
- utworzenie centralnego banku danych rodzin zastępczych niespokrewnionych,
- wprowadzenie obowiązkowego szkolenia dla rodzin zastępczych spokrewnionych,
- skrócenie terminu 18 miesięcy, po którym organizator pieczy zastępczej, w przypadku, gdy nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, występuje do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania o uregulowanie sytuacji prawnej dziecka,
- wprowadzenie mechanizmu oceny zasadności wyłączenia z pełnienia funkcji spokrewnionego rodzica zastępczego osób skazanych prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo przeciwko rodzinie oraz osób zamieszkujących wspólnie z rodzicem biologicznym.
Zalecenia NIK trafiły do Zarządów powiatów, które powinny podjąć działania ukierunkowane na przechodzenie z systemu pieczy instytucjonalnej na system opieki rodzinnej.
Zapoznaj się z raportem Działania powiatów w zakresie tworzenia i wsparcia rodzin zastępczych